کتاب فلسفه تربیت دینی

اعْلَمْ أَنَّ أَوَّلَ الدِّينِ التَّسْلِيمُ وَ آخِرَهُ الْإِخْلَاص: بدان که آغاز دین تسلیم بودن در برابر خدا و پایان آن اخلاص برای خداست (پیامبر) 

تربیت دینی یکی از نیازهای ضروری هر مسلمان و جامعه اسلامی است. چنان که امام باقر الله فرمودند: «الْكَمَالُ كُلُّ الْكَمَالِ التَّفَقُهُ فِى الدِّينِ؛ همه كمال [مومن] در فهم دین است کلینی ،۱۴۰۷، ج ۱، ص ۳۲ از عیسی ها نیز نقل شده که فرمودند: گیف يصِيرُ إِلَى الْجَنَّةِ مَنْ لَا يَبْصِرُ مَعَالِمَ الدِّينِ وَ كَيْفَ يَنَالُ مَرْضَاةَ اللَّهِ مَنْ لَا يطِيعُهُ (حرانی، ۱۴۰۴ق، ص۵۰۶)؛ چگونه به سوی بهشت رهسپار می‌شود کسی که آگاه به معالم دین نیست و چگونه به رضای الهی دست می‌یابد کسی که از او اطاعت نمی‌کند و یکی از وظایف حکومت دینی نیز فراهم آوردن زمینه برای تربیت دینی و دینداری مردم است. الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَوةَ وَءَاتَوُا الزَّكَوةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنگر... (حج (۴۱)؛ همان کسانی که چون در زمین به آنان توانایی دهیم، نماز برپا می‌دارند و زکات می‌دهند و به کارهای پسندیده و امیدارند و از کارهای ناپسند باز می‌دارند. 

تربیت دینی در میان متخصصان مسلمان تعلیم و تربیت در معنای عام خود معادل تربیت اسلامی است؛ اما در معنای خاص خود بخشی از تربیت اسلامی است که هسته اصلی تربیت اسلامی را شکل می‌دهد. تربیت اسلامی همۀ فعالیت‌های تربیتی را که در یک محیط تربیتی از قبیل مدرسه انجام می‌شود، شامل می‌شود. از آموزش فیزیک، شیمی، ریاضی گرفته تا تاریخ.

اجتماعی قرآن و معارف اسلامی و از فعالیت‌های ورزشی مانند فوتبال گرفته تا اردوهای را تربیتی؛ زیرا همۀ این فعالیت‌ها باید مطابق اصول تربیت اسلامی و منطبق بر قواعد و معیارهای تربیت اسلامی باشد تا در نهایت به تربیت اسلامی دانش آموزان منجر شود؛ بنابراین تربیت اسلامی به منزله چتری است که همه فعالیت‌های تربیتی را در بر می گیرد؛ البته این به آن معنا نیست که همه فعالیت‌های تربیتی به یک میزان رنگ و بوی تربیت اسلامی را دارا باشند؛ زیرا رنگ و بوی تربیت اسلامی در آموزش فیزیک و شیمی یقینا با میزان رنگ و بوی آن در آموزش قرآن یا معارف دینی یکسان نیست. تربیت دینی به معنای خاص تنها شامل فعالیت‌هایی است که هسته اصلی تربیت اسلامی را شکل می‌دهند و هدفش زمینه سازی برای دینداری و دین ورزی دانش آموزان است؛ مانند آموزش قرآن و معارف اسلامی و فعالیت‌هایی از قبیل برگزاری نماز جماعت، اردوهای زیارتی و... ؛ بنابراین، گستره تربیت دینی نسبت به تربیت اسلامی کمتر است و چنان که پیش از این گفتیم تربیت اسلامی به منزله چتری است که تربیت دینی را نیز در بر می‌گیرد. تربیت دینی عهده دار رشد و پرورش توحید یعنی عبودیت و پرستش خدای واحد است که مستلزم شناخت خدا، ایمان به خدا و تسلیم در برابر اوست. خداوند در قرآن خطاب به همهٔ انسان‌ها می فرماید: «أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِى ءَادَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ * وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ (یس ، ۶۰-۶۱)؛ ای فرزندان آدم مگر با شما عهد نکرده بودم که شیطان را مپرستید زیرا وی دشمن آشکار شماست؟ و اینکه مرا بپرستید این است راه راست و از زبان حضرت عیسی می فرماید: «إِنَّ اللهَ هُوَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ (زخرف ۶۴) الله در حقیقت خداست که خود پروردگار من و پروردگار شماست پس او را بپرستید این است راه راست».

روح عبودیت چیزی جز تسلیم بودن در برابر خداوند متعال نیست. إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللهِ الْإِسْلَامُ (آل عمران (۱۹)؛ همانا دین نزد خداوند متعال همان اسلام یعنی تسلیم بودن است چنان‌که از پیامبر گرامی اسلام هم نقل شده است که فرمود: «اعْلَمْ أَنَّ أَوَّلَ الدِّينِ التَّسْلِيمُ وَ آخِرَهُ الْإِخْلَاصُ؛ بدان که آغاز دین تسلیم بودن در برابر خدا و پایان آن اخلاص برای خداست» (لیشی، ۱۳۷۶ )