کتاب رویکرد اسلامی به مراحل تحول دین داری

(تولد تا هجده سالگی)

زندگی دینی انسان در برگیرنده تغییراتی در عقاید احساس و رفتار دینی در چرخه زندگی از تولد تا پیری است؛ انسان همین طور که بزرگتر می‌شود. درک او از آموزه های دینی سازمان یافته تر و پیچیده تر می‌‎شود؛ احساسات دینی او نظیر محبت، امید، ترس، آرامش، امنیت و اعتماد به ویژه برای کسانی که به طور جدی در جستجوی ایمانی رشد یافته بر می‌آیند عمق و شدت بیشتری پیدا می‌کند رفتارهای دینی از نظر کمّی نظیر تعداد حضور در مکان‌های مقدس و از نظر کیفی نظیر لذت بردن از اعمال عبادی متحول می‌شود و برای برخی از افراد به سبکی از زندگی پارسامنشانه تبدیل می‌شود. در عین حال ممکن است برخی از جنبه های دینداری از ثبات نسبی بیشتری نسبت به جنبه‌های دیگر برخوردار باشد حدود یک قرن است که بررسی این واقعیت مورد توجه روانشناسان تحولی نگر نیز قرار گرفته است. آنها به مطالعه فرایند تغییر در ابعاد دین‌داری از تولد تا پیری از منظر روان‌شناختی می‌پردازند و فرایند تغییرات در ابعاد شناختی احساسی و پیامدی آن را در طول زندگی توصیف و تبیین می‌کنند. نتایج این بررسی‌ها نیز ظهور نظریه های متعددی در این عرصه است کاربرد نظریه های مذکور در غرب این بود که در راستای پیچیده تر شدن جوامع بنیان علمی لازم را برای مداخله مؤثرتر در تربیت دینی در حوزه سیاست‌گزاری برنامه ریزی و اجرا فراهم می‌کرد. این کارکرد در حوزه آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان بسیار نمایان تر بود؛ با کشف ظرفیت‌های کودک برای دین‌داری تربیت دینی کودک و نوجوان که در گذشته چندان مورد توجه نبود و چنین فکر می‌شد که اساساً تربیت دینی امری مربوط به دوره کودکی نیست یا اگر به آن توجهی می‌شد بر مبنای تجارب شخصی مربیان انجام می‌شد به امری کاملا علمی تبدیل شد و امروزه مربیان و مبلغان دینی، بنیان علمی لازم را برای مداخله مؤثرتر در تربیت دینی از این نظریه ها اخذ می‌کنند.

نیاز نهادهای آموزشی مربیان و مبلغان دینی در کشور ما به یافته‌های نظریه های تحول دین‌داری از سویی و عدم تولید دانش، تحول دین‌داری از سوی دیگر سبب شد تا تامین بنیان‌های علمی مورد نیاز نهادهای آموزشی از این نظریه ها اخذ شود. نظریه‌های مذکور امروزه محتوای کتاب‌های درسی آموزش دین به کودکان را برای دوره‌های تربیت معلم فراهم می‌کنند. مبنای تدوین اهداف دوره های تحصیلی قرار می‌گیرند و شیوه ساماندهی به محتوای کتاب‌های درسی را مشخص می‌کنند. واگذاری تأمین بنیان علمی مورد نیاز مراکز آموزشی به نظریه های تحول دین‌داری در بین مربیان و عالمان مسیحی با مناقشاتی مواجه شد که تفصیل آن در کتاب روان‌شناسی تحول دین‌داری در ضمن دو فصل دهم و یازدهم آمده است. (رک ،نوذری ۱۳۹۶، ص۲۳۹-۲۵۹) به کارگیری این نظریه ها در بین مربیان و عالمان مسلمان به طور طبیعی مناقشات بیشتری را برمی‌انگیزد؛ زیرا در این نظریه ها تفسیر موضوعات دینی مورد مطالعه نظیر خدا دعا ایمان نیز از منابع مسیحی اخذ می‌شود اما این امر تفسیر موضوعات دینی از منابع (مسیحی برای مربیان مسلمان) موضوعی چالشی محسوب می‌شود.

به طور کلی به کارگیری این نظریه ها در تربیت دینی و در یک جامعه اسلامی سه ایراد اساسی دارد ایراد اول این است که نظریه های روان‌شناختی که از زاویه دید آن‌ها تغییرات در دین‌داری تبیین می‌شود، مبتنی بر مبانی فلسفی مفاهیم و اصول مادی گرایانه لیبرالیستی و سکولاریستی است، نه یک فلسفه و جهان بینی الهی، این وضعیت سبب شده که تفسیرهای مادی گرایانه به تبیین تغییرات دین‌داری در نظریه های تحول دین‌داری راه یابد.