کتاب تاریخ تشیع 2: دولتها، خداندانها و آثار علمی و فرهنگی شیعه

تألیف و نگارش تواریخ دودمانی در تاریخ نگاری اسلامی پیشینه‌ای دراز دارد. این موضوع به حوادث و رویدادهایی باز می‌گردد که از اواسط سدۀ دوم هجری پدید آمد و ریشه در دو عامل مهم داشت، نخست جنبش‌های استقلال طلبانه اقوامی که با پیشینه تاریخی و سابقه فرهنگی خود اسلام را پذیرفته بودند، اما حاضر به پذیرش حاکمیت عربی، که از طریق دستگاه خلافت اعمال می‌شد، نبودند. دیگر آنکه نهضت‌های اعتقادی پیروان مذاهبی چون تشیع بود که پیروان آنها با دستگاه خلافت و عاملان آن اختلاف مبنایی داشتند و بر آن بودند تا قدرت و حکومت را از چنگ آنها درآورند؛ زیرا در اندیشه و نظرگاه عقیدتی پیروان این ،مذاهب خلفای عباسی و کارگزارانشان غاصبان خلافت بودند و گرفتن حکومت و قدرت آنان را از وظایف مهم خود می‌شمردند. خاصه آنکه به رغم نقش انکارناپذیر علویان در پیروزی دعوت عباسی، عباسیان از نخستین سال‌های خلافت خود، شیعیان را با خشونت بسیار از خود راندند و در قلع و قمع آنان از هیچ کاری دریغ نکردند. این بی‌مهری ها از همان آغاز موجب بروز شورش‌ها و اقداماتی از سوی شیعیان شد و زمینه قیام‌های متعددی چون شریک بن شیخ مهری، نفس، زکیه، ابراهیم با خمرا، یحیی و ادریس، فرزندان عبدالله حسنی حسین بن علی شهید فخ و دیگران را پدید آورد با آنکه بیشتر این قیام‌ها در سدهٔ دوم هجری به خون نشست و به تأسیس حکومت یا دولتی نینجامید، اما زمینه مناسبی برای تأسیس دولت‌های شیعی در سده سوم هجری فراهم ساخت. چنان‌که به دنبال این قیام‌ها و به خونخواهی کشتگان آن‌ها بود که دولتهایی چون ،ادریسیان علویان طبرستان ،قرمطیان بویهیان و اسماعیلیان پدید آمدند و خاندانهای شیعی با حمایت و پشتیبانی این دولتها توانستند مبانی اعتقادی خود را در قلمرو آنان گسترش دهند. مؤلفان این اثر برآنند تا زمینه‌ها و چگونگی تأسیس این دولت‌ها را در شرق اسلامی بررسی کنند و نقش و اهمیت خاندان‌های شیعی و خدمات علمی و فرهنگی آنان را تبیین نمایند. کتاب حاضر برای برآوردن نیاز دانشجویان رشته تاریخ، خاصه دانشجویان رشته تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی در درس تاریخ تشیع (۲) تدوین شده است؛ از این رو از پرداختن به فراز و فرود دولت‌هایی چون صفویان، ادریسیان، زیدیه و حمدانیان که موضوع دروس دیگر است، خودداری شده است.