درباره کتاب قرابادین شفایی

دوا و درمان در روزگاران کهن 26
- با مقدمه و تصحیح دکتر یوسف بیگ باباپور و عارف موسوی نژاد
این کتاب دربردارنده فرهنگ دارویی گیاهان قدیمی است که برحسب ترتیب حروف الفبایی اول نام آنها آمده است . نویسنده می گوید: در مدتی مدید ترکیبی چند از معالجات
امراض که از آن گزیر نبود، جمع کرده و خواست در سلک ترتیب در آورد، لذا این قرابادی [= قرابادین ] را برحسب ترتیب حروف تهجی مرتب ساخت. ابتدای آن "انوش داروی لولوئی
" است و انتهای آن به "یاقوتی " می رسد.
نویسندۀ این کتاب حکیم مظفر بن محمد حسینی شفایی کاشانی اصفهانی، معروف به حکیم شفاهی است که سه سال پیش از تولد شفایی شاعر، یعنی در سال 963 قمری
از دنیا رفته و چند کتاب در پزشکی و داروسازی از خود به یادگار گذاشته است.
اهمیت قرابادین شفایی آن هنگام بر جامعۀ علمی اروپا آشکار شد که اولین بار توسط «آنژدوسن ژوزف» که مستشرق اهل تولوز بود، در سال 1681 میلادی در پاریس به لاتین
ترجمه و به چاپ رسید. حکیم آنژدوسن پس از ترجمۀ اولیۀ این کتاب، برخی تجربیات و مطالعات خود را بدان افزود و در آمستردام به چاپ رسانید.
در ایران نیز قرابادین شفایی مورد توجه بسیاری از اطبا و داروشناسان بعدی قرار گرفت. حکیم مؤمن تنکابنی صاحب تحفة المؤمنین یا تحفۀ حکیم مؤمن، یکی از عمده ترین و مهم
ترین منابع خود را همین قرابادین شفایی قرار داده و اطلاعات مهمی از آن را اخذ نموده و در کتاب خود وارد کرده است، اما هیچگاه به آن اشاره نکرده است.
از کتاب قرابادین شفایی نسخ فراوانی در کتابخانه های مختلف وجود دارد و این خود حاکی از اهمیت فراوان این کتاب است؛ به طوری که فقط در کتابخانه های ایران تاکنون حدود
127 نسخه از آن معرفی شده است.

این کتاب از نسخۀ کهن و قابل دسترس تصحیح شده است که این سه نسخه بدین ترتیب است:

1. نسخۀ خطی متعلق به کتابخانۀ مسجد اعظم به شمارۀ 2/1474 به خط نستعلیق و مکتوب 5 محرم 1073 قمری در 110 برگ که نشان آن در پاورقی های متن «ق» است.

2. نسخۀ خطی متعلق به کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ 3265 به خط نستعلیق و مکتوب سدۀ 12 قمری در 229 برگ که نشان آن در پاورقی های متن «ش» است.

3. نسخۀ خطی متعلق به کتابخانۀ عمومی مراغه به شمارۀ 110 به خط ثلث جلی مکتوب 1229 قمری در 228 برگ که نشان آن در پاورقی های متن «م» است.

بنابراین با درنظرگرفتن نسخۀ کهن تر متعلق به مسجد اعظم به عنوان نسخۀ اساس، مابقی نسخ به عنوان نسخۀ بدل در پاورقی ها با موارد اختلاف ذکر شده و هر نسخه ای

که کاستی هایی داشته، با افزودن آن از نسخ بدل در داخل [] اقدام به تصحیح متن شده است.