کتاب شناسی و ماخذ شناسی علوم اسلامی (با تکیه بر مطالعات قرآن و حدیث)

کتاب شناسی فهرست نگاری و ضبط و ثبت میراث مکتوب پیشینه‌ای بس کهن دارد. می‌توان گفت به موازات آشنایی انسان با خط و نگاشتن اندیشه‌ها و گرایش‌ها و مواضع به ثبت و ضبط یاد و نام آثار نیز پرداخته .است در ضمن درس به تاریخچه و چگونگی کتاب شناسی و فهرست‌نگاری اشاره خواهد شد آنچه اینک بدان می‌پردازیم، اهمیت جایگاه و نقش آفرینی فهرست‌هاست. 

تردیدی نیست که میراث مکتوب در ذهن و زبان انسان‌ها هماره نشانگر دانش و فرهیختگی نسل ها و عصرها بوده است؛ از این روی خط را برترین و روشن‌ترین نشانه تمدن می‌دانستند که برایند،آن «کتاب» است و میراث مکتوب تاریخ نگاران همیشه کتاب را مهم‌ترین نشانه و مظهر فرهنگ و تمدن مردمان تلقی می‌کردند. اکنون می‌شود تأکید کرد که آثار کتاب شناسانه و فهرست نگاری از جمله مهم‌ترین ابزارهای نشان دادن حد و حدود فرهیختگی مردمان بوده‌اند؛ چراکه فهرست‌هایی از این دست نشان می‌دهند که هر قوم، مردم و ملتی، تا چه اندازه از دانش بهره ور بودند و تا چه پایه با آگاهی و هوشمندی ضرورت ثبت و ضبط آثار را در می‌یافتند. پس از این خواهیم دید که نجاشی عالم بزرگ و و فهرست نگار گران‌قدر تأکید می‌کند، کسانی بر این پندار رفته‌اند که شیعه را تألیف و تصنیفی - نیست و انگیزه و چرایی تدوین کتاب بس ارجمند خود فهرس أسماء مصنفى الشيعة را نشانگری اصیل بودن تشیع امامی و رهنمون به ابعاد فرهیختگی این جریان دانسته است. بر پایه این کتاب شناسی‌ها و فهرست نگاری‌ها دانسته می‌آید که در آن روزگاران داغ و دریغا و حاکمیت ظلم و تیغ و سختگیری‌های شگفت آور بر شیعه چگونه برخی عالمان بیش از دویست عنوان کتاب سخته و پخته رقم زده‌اند و از رهگذر آثار پیش گفته است که می‌فهمیم این مکتب از چه جایگاه تربیتی، دانشی و فرهنگ گستری بهره‌ور بوده است. نگریستن به سیاهه بلند بالای آثار دانشیان امامیه چون فضل بن شاذان ابن جنید ابراهیم ،ثقفی، صدوق و ... با ده ها اثر مکتوب در ابعاد گسترده فرهنگ و تمدن اسلامی نشانگر نقش آفرینی مهم عالمان شیعه در گسترش و تعمیق دانش بشری است.