کتاب دقایق العلاج دو جلدی

کتاب دقايق العلاج که اینک ترجمۀ آن از نظر خوانندگان ارجمند می‌گذرد، کتابی است بسیار پرارزش و بدون شک از گرانقدرترین کتبی است که دربارهٔ پزشکی عملی سنتی به وسیله پزشکان اسلامی نوشته شده است.

این کتاب از مؤلفات مرحوم آقای حاج محمد کریم خان کرمانی اعلی الله مقامه است که بیشتر کسانی که با تألیفات متعدد آن مرحوم آشنائی دارند، ایشان را به عنوان یک فقیه و یا یک فیلسوف می‌شناسند، اما بجز عده بسیار معدودی نمی‌دانند که آن حکیم الهی،  پزشکی حاذق و ریاضیدانی دانشمند نیز بوده و علاوه بر این دارای تألیفات زیادی در فقه، اصول حکمت الهی، علوم ادبی و طبیعیات و سایر علوم هم می‌باشند. تألیفات چهارگانه ایشان در علم پزشکی، نظری پزشکی عملی معالجات عام و خاص و همچنین رساله ای که در شرح قسمتی از کتاب قانون ابوعلی سینا نوشته اند و نیز سایر کتبی که نسخ اصلی آن هم اکنون به خط خود مؤلف اعلی الله مقامه موجود می‌باشد، گواه این مدعا است اینک به ترجمه مختصری از شرح حال آن مرحوم می‌پردازیم.
مرحوم حاج محمد کریم خان کرمانی (اع) فرزند مرحوم ابراهیم خان قاجار در تاریخ پنجشنبه هیجدهم محرم الحرام ۱۲۲۵ هجری قمری در کرمان متولد شدند. والده ایشان صبیه میرزا رحیم مستوفی است. آن مرحوماز سن پنج سالگی به تحصیل علوم مقدماتی پرداخته و تا سن پانزده سالگی چندین جلد کتاب در صرف و نحو و منطق تالیف کردند و ضمنا مقدمات فقه و اصول را فرا گرفته و به ریاضیات و علوم غریبه و نیز پاره ای از صنایع پرداختند. پدر ایشان در سال یک هزار و دویست و چهل در تهران فوت کرد و مرحوم حاج محمد کریم خان که دائما در پی تحصیل علوم عالی تری بودند به راهنمایی یکی از شاگردان مرحوم شیخ احمد احسائی (اع) به نجف مسافرت نموده و در آنجا به خدمت مرحوم سید کاظم رشتی (اع) رسیدند و پس از مدتی به کرمان برگشته و کمی بعد دوباره رخت سفر به سوی سید استاد (اع) بربستند و پس از دو سال تعلم و استفاده از محضر سید مرحوم (اع)، به کرمان بازگشتند و به خدمات دینی و درس و موعظه و تألیف و تصنیف مشغول گردیدند و تا بیست و دوم شعبان سال ۱۲۸۸ که در راه مسافرت به عتبات عالیات در قریه ته رود رحلت نمودند، دویست و چهل و شش جلد کتاب در علوم و فنون متفرقه تألیف فرمودند.
از این کتب، چهل و شش جلد در حکمت الهی بیست و هشت جلد در اعتقادات حقه، پنج جلد در طریق سلوک الی الله، نه جلد در تفسیر بعض آیات و سوره های قرآن سه جلد در اخبار فقهیه، شانزده جلد در اصول فقه، چهل و سه جلد در احکام فقیهه، پنج جلد در ادعیه هفده جلد در طبیعیات موسیقی هیأت ریاضیات و اسطرلاب، چهارده جلد در علم کیمیا و اکسیر، نه جلد در علوم ادبی مانند صرف و نحو عربی و فارسی و غیره، هفت جلد در علوم غریبه چهل و نه جلد در جواب سؤالات مختلف و چهار جلد در علم پزشکی می‌باشد. بر این مجموع باید دروس و مواعظی که از آن مرحوم ضبط شده افزوده گردد که بالغ بر ۵۷۶۵۳۴ بیت کتابتی است.